یک بررسی ، یک قانون قدیمی


تاریخچه ثبت اسناد و املاک یا حقوق ثبت رسمی

 

1

 

دانستن تاریخچه یا تاریخ ثبت اسناد بدوا ً دو اثر و نتیجه دارد:

اول : رصد کردن جایگاهی که در آن ایستاده ایم و تبعا ً ارزیابی آن

دوم : به کارگیری و استفاده ازتجربیات

این دو نتیجه خود مقدمه ای است بر بهره وری بیشترو راست نمودن نادرستی ها

 

2

 

تصیم دارم بخشی از کتابی را در مورد اولین قوانین ثبت بررسی و با تعاریف جدید درمورد حقوق ثبت و دفاتر اسناد رسمی مورد مقایسه و بررسی جزئی قرار دهم . لذا مقدمتا ًبیان می دارم :

نویسنده کتاب حقوق ثبت اسناد و املاک در ایران در مقدمه کتاب خود تحت عنوان تاریخچه و تشکیلات ثبت و دفاتر مربوط به آن در صفحه 28 می نگارد :

« در عصر ناصرالدین شاه قاجار برای حاج میرزا حسین سپهسالار، فرمانی صادر شد که اداره ای تشکیل و نوشتجات را تمبر زده و در دفاتر آن اداره ثبت کنند . » ایشان در ادامه ، آغاز ثبت در دوره معاصر ـ قاعدتا ً مدون و مکتوب ـ را ازاردیبهشت ماه سال 1290 دانسته اند که بعدا تکمیل گردید . ( کتاب قانون ثبت اسناد و املاک در ایران ـ حمید صالحی ـ چاپ اول ـ تهران ـ نشر فرهنگی مشرق 1375 )

آقای سید جلیل محمدی درصفحات 21 و 22 کتاب ارزشمند خود د مورد تاریخچه ثبت مطالب را از کتاب فوق انتخاب نموده و توضیحی افزون بر آن ارائه ننموده اند . ( مشاغل ثبتی کاتبان عدل ـ جلیل محمدی ـ چاپ اول ـ تهران ـ همسفر ـ 1386 )

دو نویسنده بزرگوار فوق الذکر در بیان تاریخ ثبت مبادرت به تلخیص تاریخچه ثبت جناب غلامرضا شهری نموده اند که مطالب عینا در کتاب حقوق ثبت جناب استاد دکتر جعفری لنگرودی ـ خدا بر طول عمر با صحت ایشان بیفزاید ـ قبلا ذکر گردیده است .

استاد دکتر جعفری لنگرودی از صفحه 7 به بعد کتاب را اختصاص به بیان مجمل تاریخ ثبت املاک در ایران و خارج از ایران در دوره قدیم داده تا این که در صفحه 11 کتاب مذکور سخن از « ایجاد وزارت تجارت » و اهمیت « دفاتر تجارتی و معاملات تجار » نموده ولی با عبارت « ولی ثبت معاملات عمومیت پیدا نکرد » سخن خود را خاتمه می دهند .

 استاد سپس به بیان خصوصیات و تشریفات « دفتر شرعیات » پرداخته و النهایه سخن را به همان قانون اصول تشکیلات عدلیه مصوب 1329 قمری خاتمه داده و به مسائل خاصه ثبتی ورود می نمایند .

( حقوق ثبت اسناد و املاک ـ غلامرضا شهری ـ چاپ اول ـ جهاد دانشگاهی ـ 1369 . حقوق ثبت ـ جلد اول ـ ثبت املاک ـ دکتر محمد جعفر جعفری لنگرودی ـ چاپ دوم ـ چاپخانه حیدری   ـ تهران ـ 2536 )

 

3

 

دکتر لنگرودی به نقل از « تاریخ بیداری ایرانیان » تألیف ناظم الاسلام کرمانی بدون ذکر دقیق مشخصات متنی را تحریرفرموده اند که خواندن دوباره آن از صفحه 156 کتاب مذکور خالی از لطف نبوده مضافا ً دقت در آن ، اهمیت ثبت اسناد و املاک و تأثیر آن و تلاشی که بیش از یکصد و بیست سال پیش دراین راه به عمل آمده را آشکارمی نماید .

« ناصر الدین شاه که از عهد وزارت حاج میرزا حسین خان سپهسالار عازم و جازم بر اجراء قوانین اساسیه بود امر نمود که معزی الیه کتابچه ای راجع به مواد قانون نوشته تا درموقع اجراء گذارده شود . آن مرحوم کتابچه را به وجهی مرتب نمود که دشمن و دوست بر علو مقام نویسنده و براعت و طول ید و وسعت افکار او مقر و معترف شدند . در  نزد اولیای امور و پادشاه مورد الطاف و اشقاق گردید . امر حتمی صادر شد که موادش در مقام اجرا در آید . آن کس که هماره مانع ترقی وطن بود به اغراض نفسانی و خیالات شیطانی انواع افائک و اکاذیب و اقسام مکر و تزویر به کار برد تا این کا را برهم زد و بنیان این اساس مقدس را به تیشۀ بیداد خراب نمود .

و نیز در همان اواخر ترتیب صحیحی برای نوشتجات شرعی و عرفی و تجارتی مقرر نموده ، به عرض رسانیدند . دستخط شاه صادر شد که به ریاست معظم له  اداره ای تشکیل یابد که مرجع نوشتجات بوده موافق دول متمدنه تمبر زده و در دفاتر متعدده ثبت و ضبظ شود و چنان شالودۀ این عمل محکم بود که معزی الیه صریحا ً فرموده بود ، که اگر مطابق این قانون رفتار شود تا پنج سال دیگر مطلق دعاوی در ممالک ایران از جهت اموال و املاک موقوف و متروک خواد شد . باز عدو عالم انسانیت سنگهای عظیم در جلو چرخ کالسکۀ تمدن انداخته این را هم ممانعت نموده از موقع اجرا انداخت . خلاصه اگر یک عقده را از قلب ملت و دولت می گشود دیگری هزار گره محکمتر می زد هرچه می گشاد آن می بست . ...

( صفحه 156 و 157 ـ بخش اول « کتاب تاریخ بیداری ایرانیان » به قلم ناظم الاسلام کرمانی ـ چاپ پنجم ـ نشر پیکان ـ تهران ـ 1376 )

 

4

 

پیش از آن که به ذکر اولین قانون ثبت بپردازم مطلبی را برای اهل تتبع ذکر نمایم که بی گمان خالی از فایده نخواهد بود .

استاد معظم جناب دکتر جعفری لنگرودی که مقدمه وزین ایشان بر کتاب حقوق ثبت مبنای عمل ـ بدون تحقیق ـ سایر نویسندگان محترم در بیان تاریخچه ثبت درایران گردیده است در مقدمه خود می فرمایند :

« ناصر الدین شاه که ازعهد وزارت حاج میرزا حسین خان سپهسالار عازم و جازم بر اجراء قوانین اساسیه بود امر نمود که « معزی الیه » کتابچه ای راجع به قوانین نوشته ....

تا آن جا که استاد می نویسند :

« ناظم الاسلام کرمانی در تاریخ بیداری ایرانیان پس از اینکه مینویسد میرزا حسین خان سپهسالار کتابچۀ مواد قانون را تقسیم نمود اشارت میکند که ترتیب صحیحی برای نوشتجات شرعی و عرفی و تجارتی مقرر نبود و دستخط صادر شد که بریاست معظم له اداره ای تشکیل یابد که مرجع ثبت نوشتجات بوده موافق دول متمدنه تمبر زده در دفاتر متعدده ثبت و ضبط شود . » ( ص 12 حقوق ثبت ـ لنگرودی )

در اینجا دکتر لنگرودی یا به سنجش خواننده کتاب و میزان تتبع او پرداخته یا سهو قلم فرمود و چند موضوع را به همدیگر ربط یا مختلط نموده اند . به این تفصیل :

اول : منظور از « معزی الیه » ذکر شود توسط استاد لنگرودی در همین چند سطر قبل که در پاراگراف دوم ذیل شماره 3  پررنگ  شده میرزا حسین خان سپهسالار نمی باشد که استاد نوشتن کتابچه قانون را به ایشان نسبت داده اند .

دوم : قسمت پر رنگ شده در 3 پارگراف قبل در کتاب تاریخ بیداری ایرانیان وجود نداشته ، دکتر لنگرودی خود به قصد اختصار اضافه فرموده اند و ادامه آن تکرارهمانی است که درپاراگراف آخر ذیل شماره 3 با کشیدن خط زیر  مشخص گردیده است .

سوم : شاید منظوراستاد از « میرزا حسین خان سپهسالار کتابچۀ قانون را تقسیم نمود » در فوق اشاره به صفحه 139 کتاب تاریخ بیداری می باشد که مرحوم میرزا حسین خان سپهسالار نظامنامه ای را در مورد اداره کشور به تصویب ناصرالدین شاه می رساند .

چهارم : نگارنده کتابچه قانون مرحوم حاج میرزا علی خان امین الدوله می باشد که از بیدارگران پیش از مشروطه بوده و ذکری از احوالات او در صفحه 154 به بعد کتاب تاریخ بیداری آمده است . همانگونه که شرح احوالات میرزا حسین خان سپهسالار ملقب به مشیر الدوله که نقش به سزائی در تحولات ایران پیش از مشروطه داشته است در صفحه 134 به بعد کتاب تاریخ بیداری ذکر شده است .

( میرزا حسین خان سپهسالار ـ مشیر الدوله ( 1241 ـ 1298 قمری ) ـ صدر اعظم با کفایت ناصرالدین شاه بوده و از پیشگامان اصلاحات اداری می باشد . مسجد سپهسالار و باغ بهارستان از بناهای اوست .

میرزا علی خان ملقب به امین الدوله ( 1259 ـ 1322قمری ) از وزیران ناصرالدین شاه و صدراعظم مظفرالدین شاه قاجار . )

( فرهنگ فارسی اعلام ـ غلامحسین صدری افشار و دیگران ـ چاپ اول ـ فرهنگ معاصر ـ تهران 1383 )


ادامـه دارد

|+| نوشته شده توسط علی امینی در سه شنبه نوزدهم آبان ۱۳۸۸ و ساعت 5:31